Het Zweedse mijnbouwbedrijf LKAB heeft een grote concentratie van zeldzame aardmetalen gevonden in de buurt van Kiruna, een mijnstad in het noorden van Zweden. De aardmetalen zijn cruciaal voor de energietransitie. Zweden en de EU willen de vondst aangrijpen om minder afhankelijk te worden van China.

1. Wat is er precies gevonden?
Zeldzame aardmetalen zijn een groep van zeventien scheikundige elementen die worden gebruikt in allerlei elektronische apparaten, van mobieltjes tot wasmachines. Ze spelen ook een essentiële rol in de productie van defensiematerieel als nachtzichtbrillen, precisiegeleide wapens en gps-apparatuur. Belangrijker nog is dat drie van deze aardmetalen gebruikt worden om krachtige magneten te maken. Die magneten worden gebruikt om grote windturbines optimaal efficiënt te maken, en in stekkers van elektrische auto’s. Elke elektrische auto heeft 1 tot 2 kilo van dit soort sterke magneten nodig. Dat maakt deze materialen cruciaal voor de energietransitie.

 

2. Hoe uniek is de vondst?
Anders dan de naam doet vermoeden zijn zeldzame aardmetalen niet zeldzaam. Ze komen veel voor, maar altijd in lage concentraties en eigenlijk nooit in pure vorm. Het was al bekend dat de Zweedse bodem aardmetalen bevatte; een aantal van de zeventien elementen zijn daar zelfs voor het eerst gevonden. Het bijzondere van deze vondst is het volume van naar schatting een miljoen ton, en het feit dat de aardmetalen in de buurt van een bestaande mijn zijn gevonden. In Kiruna wordt al 130 jaar ijzererts gedolven. Dat maakt het waarschijnlijk makkelijker om ook de aardmetalen te winnen, zegt René Kleijn, milieuwetenschapper aan de Universiteit Leiden. ‘Zweden is een grote exporteur van mijnbouwapparatuur en het is een plek in Europa waar je relatief goed kunt mijnen. Een heel leeg gebied.’

3. Hoe komt Europa nu aan zijn magneten?
De huidige winning van zeldzame aardmetalen is nu grotendeels in handen van China. En dat geldt helemaal voor de raffinage van de metalen en het maken van de krachtige magneten. De Europese Unie haalde vorig jaar meer dan 95 procent van haar zeldzame aardmetalen uit China. Met zo’n bijna-monopolie kan Beijing de prijs bepalen en het creëert voor andere landen een afhankelijkheid. In 2010 stopte China de export van aardmetalen naar Japan vanwege een territoriaal geschil. In de negen maanden daarna gingen de prijzen van neodymium en dysprosium, waaraan we de sterke magneten danken, respectievelijk zes en bijna tien keer over de kop. De EU, die door de situatie rondom Russisch gas ineens beseft hoe vervelend het is om voor essentiële grondstoffen afhankelijk te zijn van één partij, wil daarom zelf aardmetalen gaan winnen.

4. Is dat eenvoudig?
Nee. Het is technisch moeilijk en erg duur om aardmetalen raffineren. Bovendien duurt het lang, tien tot vijftien jaar, voordat het ontginnen op grote schaal kan beginnen. Alleen al de vergunningsaanvraag neemt jaren in beslag. De winning leidt daarnaast tot milieuschade: het raffineren van een ton zeldzame aardmetalen vereist 200 kubieke meter water, dat daarna vervuild moet worden afgevoerd. Niet verwonderlijk dus dat mijnplannen vaak op verzet stuiten van omwonenden. In dit geval scheelt het wel dat er al een mijn is. Kleijn: ‘Zweden heeft strikte milieuregelgeving dus je mag ervan uitgaan dat de effecten minder schadelijk zijn dan in China en veel andere landen. En qua verzet van omwonenden is dit natuurlijk ook wel echt iets anders dan een mijn midden in het Roergebied.’

5. Er zijn dus nog geen concrete mijnplannen. Waarom dan toch deze aankondiging?
De vondst werd aangekondigd in aanwezigheid van leden van de Europese Commissie en tientallen EU-correspondenten, die in Kiruna op bezoek waren vanwege het Zweedse EU-voorzitterschap, dat net is begonnen. Grondstoffenafhankelijkheid is een belangrijk thema en de EU is bezig met een grondstoffenwet. Vorig jaar noemde voorzitter Ursula von der Leyen het in haar State of the Union, en in maart komt de Commissie met een strategisch plan, de Critical Raw Materials Act. Daarin wordt voor veel meer essentiële grondstoffen uitgewerkt hoe de Unie minder kwetsbaar kan worden wanneer een producent besluit niet meer te leveren.

Zweden, dat vanwege de grote hoeveelheid grondstoffen in de bodem een belangrijke rol kan spelen in de plannen, grijpt nu duidelijk dat momentum. Eerder vroegen Zweedse bedrijven aan de EU om regels rondom het mijnen van aardmetalen te versoepelen. ‘Elektrificatie, de zelfvoorzienendheid van de EU en de onafhankelijkheid van Rusland en China zullen beginnen in de mijn’, zei de Zweedse minister voor Energie Ebba Busch.

 

China ontgint op dit moment de meeste zeldzame aardmetalen. Van de 243 duizend ton die jaarlijks wordt geproduceerd komt ruim 57 procent uit China. Ook de VS en Myanmar winnen veel bijzondere metalen. Er zijn ook landen die wel veel voorraden in de grond hebben, maar deze er nog niet uit weten te halen. Van de bekende reserves ( 115 miljoen ton) hebben Brazilië (18,1 procent) en Vietnam (19 procent) veel aardmetalen in de grond. Toch ontginnen deze landen maar een heel klein deel van hun voorraad. China heeft met 44 miljoen ton ook de grootste reserves, 38 procent van het totaal.